Een stap verder is de titel:De tranen van de stad.De hoofdpersoon van het boek, David, kent ze – de tranen van Amsterdam over de uit hun midden weggevoerde joden. Soms denk je dat het beschrijvingen zijn van beelden uit de documentaireVerdwenen stadvan Willy Lindwer en Guus Luijtens. Zij laten zich in tramlijn 8 (een berucht nummer, dat het GVB niet meer voert) door de stad rijden, wijzen elkaar panden aan.Lieux de mémoireszijn het, plaatsen die aan in dit geval de Tweede Wereldoorlog en kort daarna herinneren. Plekken waar ‘het’ gebeurde.
De hoofdpersoon, David, laat ook zulke plekken zien en vertelt erover aan iedereen die er iets over wil horen en weten. Of – eerder – aan iedereen waaraan hij zijn verhaal maar kwijt kan: zijn geliefde Marthe (die eigenlijk rooms-katholiek als Martha was gedoopt), zijn uitgesproken kleindochter Pat die dierenactivist is en haar bedeesde vriendinnetje Liora.
Als yin en yang
Alles gaat in tweetallen, als yin en yang. David en Marthe, Pat en Liora. En vooral David en zijn oud-studievriend Arend, die met hem heeft gebroken. Waarom wordt aan het eind van de roman duidelijk. Het heeft alles met schaamte te maken.
David is een sportieve oud-politiek journalist, geboren in 1944, geïnteresseerd in literatuur. Arend is een flirt, zenboeddhist en geïnteresseerd in filosofie. Ze kennen elkaar van de Academie voor Lichamelijke Opvoeding (1965) en studeren daarna verder. David politicologie en Arend culturele antropologie. Ze ondernemen begin jaren zeventig als respectievelijk zesentwintig- en zevenentwintigjarige een tocht naar Jotunheimen, een berggebied in Oost-Noorwegen. Een ‘mooi, maar hard’ oerlandschap dat door Pauw prachtig wordt beschreven, met beelden als ‘een klein wak in de wolken’. Het gaat David ‘om het gevoel van nietigheid’, denkt Arend. En je ziet wéér beelden voor je, nu van een schilderij van Caspar David Friedrich, van een eenzame man op de rug gezien in een groots berglandschap.
De overgang naar het tweede hoofdstuk is hard, want de stijl veranderd op slag. We zijn in Amsterdam en belanden in dialogen tussen de verschillende personages. David weet het allemaal wel heel erg goed en dat maakt hem – zeker in het begin – niet tot een al te aangename man in wiens doen en laten de lezer zich kan inleven.Vervolgens gaat het over de kennismaking tussen Arend en David, die – een opvallend detail dat in het verhaal een onverwacht grote rol speelt – bij de jeugd van de ‘jodenclub’ Ajax voetbalt. De beide jongens wonen in een huis bij de kunstenares Van Wijngaarden, waar ook nog een dementerende mevrouw De Vries woont. Hier weer een tweetal, dat overigens in het verloop van het boek geen rol meer speelt.
David heeft een joodse moeder. Zij is voor de tweede keer getrouwd, met een man die afkomstig is uit het Friese land. Davids biologische vader is door de Duitse bezetters geëxecuteerd voor een van de villa’s op de hoek van de Apollolaan en de Beethovenstraat die ze in brand hebben gestoken. Beide hoeken vallen nu nog op door de nieuwbouw die daar later is gepleegd.
Mozaïekroman en ideeënroman
Het volgende tweetal wordt door een alwetende verteller qua karakter verder uitgewerkt: David en zijn geliefde Marthe. David is een rationele atheïst die wikt en weegt. Hij is een man van de bergen en de winter, van het ijzige Noorwegen. Marthe is een gevoelsmens, wat zweverig en spiritueel ingesteld. Ze is impulsief, houdt van de zomer en de zee. Ze zijn kortom even verschillend van elkaar als Arend en David, Pat en Liora. Marthe wordt afhankelijk van David, die haar van zich afduwt, hoewel het Marthe is die verliefd wordt op een collega van haar werk. Ze blijven vrienden en raken elkaar niet kwijt.
Dan krijgt David opeens een brief van Arend. Hij zoekt weer contact. De mozaïekroman die stukjes waarheid toont, kantelt richting een ideeënroman waarin vraagstukken aan de orde komen als: bestaat er een verschil in vriendschap tussen mannen met mannen, en vrouwen met vrouwen? Wat is het activisme van Pat precies? Wat te denken van sociale media? Wat houdt schaamte in?Arend en David maken uiteindelijk weer samen een reis naar Noorwegen en Arend vertelt zijn verhaal, met name over zijn eigen vader. Meer weggeven hier is niet de bedoeling, maar duidelijk is dat David na die bekentenis als versteend achterblijft. Arend gaat lopen, de bergen in. Het boek eindigt in het land waar het ook vele jaren eerder begint. Tussen de bergen. Bergen als symbool voor leven en dood. De stad huilt, maar de bergen verstenen.
Het boek is mooi geconstrueerd. De karakters zijn goed uitgewerkt. En hoewel de dialogen niet altijd even sterk zijn, zijn de natuurbeschrijvingen juist van hoge kwaliteit.Een roman tenslotte die door deze opzet doet denken aan Pauws debuutRiverside Drive. Ook hier is een gepensioneerde man de hoofdpersoon. In dit geval een historicus. Hij heeft geen dochter maar een zoon en een geliefde. Ook hier speelt een stad, New York, een grote rol. Niet de joodse geschiedenis ervan, maar de koloniale rol van Nederland in de historie van de stad. En ook hier komen beschouwingen voorbij over thema’s als liefde, verlies en dood. Het is een beproefd model gebleken, want alles bij elkaar heeft Pauw in een soortgelijk stramien wederom een boeiende, beeldende tweede roman geschreven.
